ارتباطی بین نشر سنتی و نشر الکترونیک وجود ندارد - وبلاگ افرا

به گزارش وبلاگ افرا، به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران؛ نشست کتاب های الکترونیک در بازار نشر از سلسله نشست های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور داریوش مطلبی (پژوهشگر و استاد دانشگاه) و عبدالامیر نبوی (عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و پژوهشگر) برگزار گردید.

نشر الکترونیک از دل نشر سنتی به دنیا آمد

در ابتدای این نشست داریوش مطلبی درباره با فرایند نشر الکترونیک در بازار نشر ایران در چند دهه اخیر گفت: اگر بخواهیم به این موضوع اشاره کنیم بهتر است با نگاهی تاریخی به آن بپردازیم. در کشورهای دیگر نشر الکترونیک از دل نشر سنتی به دنیا آمده و دست اندرکاران صنعت نشر برای برطرف احتیاجهایشان به این نوع نشر روی آورده اند.

وی اضافه کرد: از اواسط قرن بیستم در دنیا، رسانه های الکترونیک توسعه پیدا نموده و ناشران برای فراوری محتوا از این بستر استفاده و با فراوری محتواهای ترکیبی قرابتی بین نشر الکترونیک و سنتی ایجاد نموده اند. بنابراین، ناشران توانمند با شکل گیری واقعی نشر الکترونیک وارد دوره جدیدی شده اند.

مطلبی عنوان نمود: حال سوالی که در اینجا پیش می آید این است که با توجه به شرایطی که دنیا آن را تجربه نموده آیا در کشور ما هم نشر الکترونیک از دل نشر سنتی برآمده است؟ در پاسخ به این سوال باید به دهه 70 نگاهی بیندازیم که به تدریج مفهوم امروزی نشر الکترونیک در کشور مطرح شد و مجمع ناشران الکترونیک شکل گرفت. در این دوره کسب وکارهای مربوط به فراوری محتوا متفاوت از نشر چاپی بود و فعالان به دنبال ایجاد انجمن و صنف مربوط به این حوزه بودند.

این پژوهشگر عنوان نمود: پایان در سال 75 به همت خانه کتاب و ادبیات ایران با حمایت معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نمایشگاهی در حوزه نشر الکترونیک برگزار و رفته رفته این صنعت معرفی و شناخته شد. البته ناشران الکترونیک و اعضای مجمع ناشران اغلب فراورینماینده نرم افزارهای فراوری محتوا بودند و هیچ قرابتی با نشر سنتی نداشتند. اغلب آن ها افراد فعال در موسسات نرم افزاری یا کسانی بودند که در رشته کامپیوتر تحصیل نموده و ناشر نبودند، اما نشر الکترونیک را پیاده می کردند.

مطلبی بیان نمود: هنوز هم عموما ارتباط واقعی بین نشر چاپی و سنتی با نشر الکترونیک وجود ندارد و همچنان ناشران الکترونیک موسسات نرم افزاری هستند که محتوا فراوری می نمایند. در حالی که در هیچ کجای دنیا پلتفرم های عرضه محتوا، نشر الکترونیک محسوب نمی شوند. بنابراین محتوایی که در حوزه نشر الکترونیک فراوری می گردد سازوکار، زیرساخت و تعریف متفاوتی از نشر سنتی دارد که این مقوله تا امروز هم ادامه پیدا نموده و تجربه متفاوتی با آن چه در این حوزه در دنیا رخ داده است، داریم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: البته در این مدت پیشرفت های خوبی در این زمینه داشتیم و امیدوارم روزی به این قرابت برسیم؛ چراکه فرایند حرکت روبه جلو بوده است، اما فلسفه ای که پشت فعالیت موسسات نرم افزاری وجود دارد عموما از نظر نوع نگاه با آنچه در صنعت نشر اتفاق می افتد، متفاوت است. این در حالیست که نشر الکترونیک توانمند است و می تواند در خدمت نشر و ناشران دربیاید.

نشر الکترونیک به فرایند توسعه اجتماعی در ایران کمک نموده است

در ادامه این نشست عبدالامیر نبوی با بیان این که پیشرفت کشور در حوزه نشر الکترونیک بی شک به فرایند توسعه اجتماعی در ایران کمک نموده است، گفت: قطعا به مرور زمان این اثرگذاری عمیق تر خواهد شد. در روش سنتی، کتاب کاغذی چاپ و توزیع می گردد و فردی یا از روی علاقه مندی یا به صورت تصادفی در نمایشگاه کتاب یا کتاب فروشی اثری را می بیند و ممکن است آن را خریداری کند. بعد باید منتظر گردد تا شاید نشریات تخصصی و نقد کتاب درباره اثر مورد نظر چیزی بنویسند یا جلسات نقد و آنالیز پیرامون آن برگزار گردد.

وی اضافه کرد: اما امروزه به مدد فناوری های نوین مخاطبان به سرعت از انتشار کتاب آگاهی یافته و آن را خریداری می نمایند. به راحتی از نقد و آنالیز هایی که پیرامون اثر اجرا شده آگاه شده و حتی می توانند نظر خود را نیز با دیگران به اشتراک بگذارند. علاوه بر این راستی آزمایی در رابطه با صحت و سقم و بدیع بودن اثر به راحتی امکان پذیر است.

نبوی عنوان نمود: نشر الکترونیک خواسته یا ناخواسته به فرآیند گفت وگو در کشور کمک می رساند و این امر به توسعه اجتماعی کمک می نماید. محور این گفت وگو کتاب است اما محتوا، سیستم توزیع و نشر آن محتوای این گفت وگو را مشخص می نماید. در پی این اتفاق اقتصاد نشر، عدالت اجتماعی به معنای عدالت و برابری همگان در دسترسی آزاد به آثار منتشرشده و توسعه اجتماعی بهبود می یابد. در این نوع نشر کتاب های تعاملی، کتاب های دانشگاهی و... متناسب با احتیاج مخاطب تالیف می شوند؛ چراکه، احتیاجهای جامعه علمی به سرعت به مولف و ناشر منتقل می گردد.

وی در ادامه بیان نمود: بحث های مطرح شده حول محور کتاب در فضای مجازی جدی تر از بحث های دنیای واقعی است و اکنون به دلیل شیوع کرونا اطلاع رسانی ها و گردهمایی ها مختل شد؛ اما جلسات نقد و آنالیز و به فضای مجازی منتقل شده است. در چنین فضایی دسترسی به ناشران و نویسندگان راحت تر شده است. بنابراین، همه گیری کرونا در کنار مصیبت ها و مشکلاتی که پیش آورده، نشر الکترونیک و فضای مجازی را در کشور توسعه داده است. البته در این فضا ممکن است آسیب هایی مانند انتشار غیرقانونی فایل ها و ارائه نظرات نامناسب به وجود بیاید که این عوارض منفی، راه چاره دارد و نمی تواند جهت کلی را زیر سوال ببرد.

اساس توسعه آگاهی است

مطلبی درباره با صندلی نشر الکترونیک در اقتصاد نشر ایران با بیان این که این مقوله موضوع مهمی است که همیشه مورد غفلت قرار گرفته و باید بیشتر به آن توجه گردد، گفت: صنعت نشر در دنیا گردش مالی عظیمی دارد به گونه ای که در سال 2013 حوزه کتاب در مجموعه صنایع خلاق فرهنگی 143 میلیارد دلار گردش مالی داشته که البته سهم کشورها در این رقم متفاوت است، به عنوان مثال آمریکا در راس آن قرار گرفته است.

این پژوهشگر ادامه داد: آمارهایی که در حوزه رسمی نشر الکترونیک وجود دارد مبین رشد روزافزون این حوزه در کشور است. به عنوان مثال، در سال 2020 در انگلیس درآمد ناشران کتب چاپی 11 درصد افت داشته، اما درآمد ناشی از فروش کتاب الکترونیک رشد 26 درصدی را تجربه نموده است. در آمریکا در ماه ژوئن همین سال فروش کتاب های الکترونیک رشد 39 درصدی را شاهد هستیم.

وی عنوان نمود: این نشان دهنده رشد خوانندگان کتاب الکترونیک است. در سال 2020 اقبال نسبت به کتاب های چاپی کاهش و نسبت به آثار الکترونیک افزایش داشته است. این موضوع بیانگر آن است که روزبه روز اقتصاد کتاب الکترونیک سهم بیشتری در اقتصاد نشر پیدا می نماید. این امر باعث توسعه در حوزه های مختلف شده و چون اساس توسعه آگاهی است و اکنون محدودیت دسترسی به محتوا از بین رفته این امر محقق شده است.

مطلبی با تاکید بر این که اقتصاد کتاب های الکترونیک در سال های اخیر رشد قابل توجهی نسبت به کتاب های چاپی داشته است اظهار کرد: پیش بینی می گردد در سال های 2025 تا 2030 گردش مالی نشر الکترونیک از نشر سنتی پیشی بگیرد. البته این به معنای نابودی نشر سنتی و چاپی نیست بلکه این دو مکمل یکدیگرند و می توانند موجب رشد هم باشند. چراکه، نگاه و رویکرد نسبت به این دو مقوله متفاوت است.

این استاد دانشگاه با بیان این که در دنیا، فراوری محتوا در حال حرکت به سمت رایگان شده است، گفت: اما ناشران در پی کسب درآمدهای جانبی از قبیل تحلیل داده های کلان با بهره گیری از هوش مصنوعی، تبلیغات و... هستند. بنابراین صنعت نشر در دنیا از بعد درآمد مالی در حال گذار است.

مرزهای سیاسی و جغرافیایی در فرآیند فراوری کتاب از بین رفته است

نبوی درباره تغییرات بازار نشر با بیان این که حرکت در جهت نشر الکترونیک موجب بازنگری و بازآفرینی حلقه های موجود در زنجیره صنعت نشر شده است، گفت: در صنعت نشر نویسنده، ناشر، صفحه آرا، ویراستار، لیتوگراف، توزیع، مخاطب و بازخورد، حلقه های یک زنجیره را تشکیل می دهند. امروزه هریک از این حلقه ها در حال بازآفرینی هستند و در این تغییرات ممکن است صفحه آرایی به معنای سنتی آن و لیتوگرافی کمرنگ شوند یا حلقه ای به این زنجیره اضافه گردد، اما نکته اصلی این است که این تغییرات برای صنعت نشر ایران مهم است.

وی عنوان نمود: تغییری که برای نشر کشور بسیار حائز اهمیت است از بین رفتن مرزهای سیاسی و جغرافیایی در فرآیند فراوری کتاب است. به این معنا که همه حلقه های زنجیره صنعت نشر ایران، در داخل کشور هستند و در بهترین حالت تنها بخشی از مخاطبان را همسایگان فارسی زبان تشکیل می دهند. اما با بازآفرینی حلقه های زنجیره می توان برای فراوری یک کتاب از همکاران علمی، ارزیابان، نویسندگان و... که در آن سوی مرزها حضور دارند، بهره گرفت. درحالی که مشکل کلی نشر کشور ما این است که همه بازیگران آن ملی هستند. بنابراین، نشر الکترونیک کارکرد و نقش حلقه ها را متفاوت می نماید و ناشران را به این نتیجه می رساند که می توانند از همکاران در آن سوی مرزها استفاده نمایند.

نبوی در ادامه تاکید نمود: نشر سنتی و الکترونیک نه تنها رقیب یکدیگر نیستند بلکه همدیگر را کامل می نمایند و هریک مخاطب خاص خودشان را دارند؛ اما اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم که چرا در عصر حاضر نشر الکترونیک رواج بیشتری پیدا نموده است، باید گفت چون الگوهای ترویج علم در سطح دنیا تغییر نموده و الگوهایی جدید در حال تجربه شدن هستند. ازاین رو، صنعت نشر ایران هم برای ماندگاری و اثرگذاری و به تبع آن کسب درآمد چاره ای ندارد جز اینکه خود را با این الگوهای نوین تطبیق دهد.

این پژوهشگر اضافه کرد: در این حلقه جدید واحدهای فناوری و متخصصان IT و هوش مصنوعی باید با ناشران تعامل نمایند و در چنین شرایطی است که مخاطبان وسیع تری در سراسر دنیا فراهم می گردد. این تغییرات ناشر را برای بازاریابی بهتر و جذب مخاطب بیشتر کمک می نماید. البته باید به این نکته توجه داشت که حضور در نشر بین المللی الزامات خاص خودش را دارد و ناشران ایرانی باید متحول شوند. در هرحال در گذر از این دوره سختی هایی وجود دارد، اما گمان می کنم ره آورد مناسب بسکمک برای صنعت نشر کشور خواهد داشت.

نبوی با بیان این که حضور در بازار دنیای استانداردهای صنعت نشر کشور را افزایش می دهد و ما را به حوزه بین الملل نزدیک می نماید، گفت: لازمه تحقق این امر این است که ناشر محصور در مرزهای کشور و خواننده ایرانی فارسی زبان نباشد.

تغییر نقش ناشران در صنعت نشر نوین

مطلبی در ادامه این نشست با تاکید بر این که تغییراتی که با آن مواجهیم فراتر از این مباحث است، گفت: برخی از این تغییرات را نشر ایران درک نموده و برخی از آن ها را اصلا درک ننموده ایم. این در حالیست که بسکمک از کشورهای پیشرو در حوزه های فراوری، توزیع و مصرف پوست اندازی نموده اند. ما فقط از نشر الکترونیک و وبی گذر نموده و به نشر همراه رسیدیم. نشر همراه ویژگی هایی دارد اعم از اینکه در وسیله های همراه قابل عرضه باشد. بنابراین ماهیت این نوع نشر متفاوت است و درکی از این مساله نداریم.

وی عنوان نمود: با تغییر نحوه فراوری محتوا بسکمک از مشاغل در هم ادغام شده و شرایطی در این صنعت حاکم می گردد که ممکن است اکنون درکی از آن نداشته باشیم. در چنین شرایطی هر پدیدآورنده می تواند یک ناشر باشد و ناشر باید بتواند ارزش اضافه نموده ای به محتوای پدیدآورنده اضافه کند. ضمن اینکه در فضای نوین مصرف به سمت شخصی سازی شدن حرکت می نماید و محتوای مورد احتیاج مخاطب به او ارائه می گردد. ازاین روست که می گوییم فراوری، عرضه و مصرف متحول شده است.

مطلبی ادامه داد: سوالی که پیش می آید این است که چرا هنوز صنعت نشر کشور به این صندلی نرسیده است؟ چون همانطور که اشاره شد ناشر ما ملی است و شناخت کافی از نشر بین المللی و حرفه ای ندارد و نمی داند چه اتفاقاتی در حال وقوع است. البته در کشور ما صنعت نشر همیشه با یک فاصله چند دهه ای نسبت به غرب بوده که این نقصان به امکانات سخت افزاری و تجهیزات ارتباطی ندارد بلکه بیشتر مربوط به حوزه فکری و فرهنگی است.

مطلبی تاکید نمود: بنابراین، اگر دست اندرکاران این صنعت در حرکت در این جهت نگاه خود را عوض ننمایند طبیعتا تغییر و تحولی را در این حوزه شاهد نخواهیم بود. چنانکه اکنون در همه حوزه ها که ادعای الکترونیک شدن می کنیم تنها سیستم کاغذی را در کامپیوتر پیاده نموده ایم، در حالی که برای الکترونیک کردن یک فرآیند باید از ابتدا فکر نموده، برنامه ریزی کنیم و جهت را بسازیم.

نبوی در رابطه با لزوم سیاست گذاری پیرامون این مقوله گفت: وقتی از سیاست گذاری صحبت می کنیم ذهنمان به مجلس و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معطوف می گردد، در حالی که در این جهت نهادهای دیگری مانند وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و نهادهای مدنی هم نقش و اثری دارند و می توانند در این فضا حضور داشته باشند.

وی اضافه کرد: تمامی این نهادها چه دولتی و چه غیردولتی و مدنی باید در چند زمینه فعال شوند تا به شرایط بهتری دست پیدا کنیم. نخستین نکته این است که نشر ایران باید در فضای بین الملل حضور پیدا کند. چراکه تا ناشر حس رقابت نکند و وارد میدان عمل نگردد، رشد نمی نماید. بحث دیگر حمایت های قانونی از ناشر است که این وظیفه نهادهای رسمی است که بتوانند به صورت پویا از نویسندگان، مترجمان و ناشران حمایت قانونی را فراهم بیاورند تا آسیب های ناشی از فعالیت در فضای جدید به حداقل برسد.

عبدالامیر نبوی در ادامه سخنانش گفت: نکته دیگر سرمایه گذاری در کتابخانه های عمومی و آنلاین است. این امر توسط وزارت علوم برای تجهیز دانشگاه های کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تجهیز کتابخانه های عمومی محقق گردد، مجلس شورای اسلامی باید برای تحقق این امر با اندیشیدن تمهیدات خیال ناشر را از فروش و در اختیار مخاطب قراردادن کتاب ها راحت کند. اگر این موارد جدی گرفته گردد، مرحله گذار و تحولی که از آن صحبت شد طی می گردد؛ ممکن است در ابتدا سختی و رنج داشته باشد اما ثمره آن بسیار مهم و جدی خواهد بود.

نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از اول بهمن شروع و تا هشتم بهمن ماه در سامانه tehranbookfair.ir ادامه خواهد داشت.